มหัศจรรย์สเต็มเซลล์

[สุวัฒน์ หนูคีรี นักศึกษาวิศวอิเล็ก ผู้ดูแลระบบเว็บบอร์ด]

ร่างกายของมนุษย์นั้นอัศจรรย์มาก เรามีเซลล์จำนวนมากมายเสียยิ่งกว่าจำนวนดวงดาวในท้องฟ้าที่เราเห็นด้วยตาเปล่ากันทุกคืนเสียอีก และเนื่องจากเซลล์ย่อมมีการเกิด แก่ และตาย เหมือนกับร่างกายของสิ่งมีชีวิตนั่นเอง ร่างกายจึงต้องมี “เซลล์พิเศษ” ที่ทำหน้าสร้างเซลล์ใหม่ๆ ขึ้นตลอดเวลา เพื่อทดแทนเซลล์เก่าๆ ที่ได้รับความเสียหายหรือตายไปตลอดเวลาด้วยสาเหตุต่างๆ
 
                เซลล์ที่ทำหน้าที่เป็นดั่ง “มารดาแห่งเซลล์ทั้งมวล”  ดังกล่าวนี่เองที่มีชื่อเรียกว่า “สเต็มเซลล์”
 
                คำว่า “สเต็มเซลล์” หรือที่มีบางคนให้ชื่อในภาคภาษาไทยว่า “เซลล์ต้นกำเนิด” บ้าง หรือไม่ก็ “เซลล์ต้นตอ” บ้างนั้น (ยังมีชื่ออื่นๆ อีกด้วย) อาจจะเป็นเรื่องใหม่สำหรับคนไทย แต่ก็คุ้นหูกันมากขึ้นในไม่ช่วงระยะเวลากี่ปีที่ผ่านมา (โดยเฉพาะจากโฆษณาทางโทรทัศน์)   แต่อันที่จริงแล้ว วงการแพทย์สมัยใหม่ได้ใช้สเต็มเซลล์เป็นส่วนหนึ่งของการรักษาผู้ป่วยมาเป็นเวลานับสิบๆ ปีแล้ว เช่น การใช้ไขกระดูก (ที่มีสเต็มเซลล์เป็นส่วนประกอบ) ปลูกถ่ายให้กับผู้ป่วยที่ได้รับการฉายรังสีหรือสารเคมีเพื่อรักษาโรคมะเร็งเม็ดเลือด ซึ่งมีผลข้างเคียงคือวิธีการรักษาแบบดังกล่าวนี้ ทำลายเซลล์ที่อยู่ภายในไขกระดูกของผู้ป่วยจนหมดสิ้น
ความหมายของสเต็มเซลล์
              มีผู้ให้ความหมายของคำว่า “สเต็มเซลล์” ไว้หลายแบบ คำนิยามที่ชัดเจนและรัดกุม อาจจะดูได้จากเอกสารเรื่อง “สเต็มเซลล์: ความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และทิศทางการวิจัยในอนาคต” ของสถาบันวิจัยสุขภาพแห่งชาติ (NIH) ประเทศสหรัฐอเมริกา (ดูในกรอบ)

 การค้นพบสเต็มเซลล์

                แต่ที่น่าประหลาดใจก็คือ ไม่เคยมีนักวิทยาศาสตร์หรือแพทย์คนใดเลยที่สามารถแยกเอาสเต็มเซลล์ในกระดูกออกมาได้ จนกระทั่งปี พ.ศ. 2541 ที่ทีมของ ดร. เจมส์ ทอมสัน (James Thomson) ที่มหาวิทยาลัยวิสคอนซินที่เมดิสัน (University of Wisconsin, Madison) สามารถคัดแยกสเต็มเซลล์ออกมาได้
ผลงานของพวกเขาปรากฏอยู่ในวารสาร Science ฉบับวันที่ 6 พฤศจิกายน 2541
 
                ในเวลาไล่เลี่ยกัน ก็มีการตีพิมพ์การค้นพบที่คล้ายคลึงกันโดยทีมของจอห์น เกียร์ฮาร์ท (John Gearhart) แห่งมหาวิทยาลัยแพทย์จอห์นส์ ฮอปส์กิน (Johns Hopkins University School of Medicine) ในเมืองบัลติมอร์ รัฐแมรีแลนด์   
 
                ในปีต่อมา ก็มีรายงานเรื่องสเต็มเซลล์ออกมาอีกหลายเรื่องอย่างต่อเนื่อง จนทำให้เป็นเรื่องเกรียวกราวในวงการวิทยาศาสตร์ชีวภาพ   ปี พ.ศ. 2542 นี้เองที่วารสาร Science จัดให้งานวิจัยเกี่ยวกับสเต็มเซลล์เป็น Breakthrough of the Year หรือ งานวิจัยที่ทำให้วงการวิทยาศาสตร์มีความก้าวหน้าแบบ “ก้าวกระโดด” เลยทีเดียว
ความสำคัญของสเต็มเซลล์
                คนทั่วไปอาจสงสัยว่า ทำไมการค้นพบสเต็มเซลล์จึงเป็นเรื่องสำคัญ?

สาเหตุก็คือ นักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่า การค้นพบสเต็มเซลล์จะมีคุณประโยชน์อย่าอเนกอนันต์และน่าจะช่วยชีวิตคนได้อย่างมากมาย
 
ประโยชน์ของสเต็มเซลล์อาจจะครอบคลุมตั้งแต่เรื่องสำคัญที่สุดคือ การนำมารักษาผู้ป่วย ซึ่งคาดหมายกันว่า โรคมากมายหลายชนิดซึ่งปัจจุบันไม่สามารถรักษาได้ อาจจะกลายเป็นโรคที่รักษาได้ในอนาคต หากศึกษาเรื่องสเต็มเซลล์กันอย่างจริงจัง   นอกจากนี้ ยังมีเรื่องการนำเซลล์เหล่านี้มาใช้ในการทดสอบต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการตรวจสอบความเป็นพิษของสารต่างๆ   หรือการตรวจวิเคราะห์สมบัติของสารที่อาจใช้เป็นยาในอนาคต หากผลการทดลองที่ได้มีประโยชน์เทียบเท่า หรือสามารถใช้ได้ในทำนองเดียวกับการทดสอบในสัตว์ทดลอง เราก็อาจจะสามารถลดการใช้สัตว์ทดลองลงได้อย่างมหาศาล

 แต่ที่แน่นอนก็คือ สเต็มเซลล์จะเป็นเซลล์ที่มีประโยชน์ในการใช้ศึกษาหาความรู้ เกี่ยวกับกระบวนทางชีววิทยาพื้นฐานต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงของเซลล์ ที่จะไปทำหน้าที่เฉพาะอย่าง เช่น เหตุใดเซลล์บางเซลล์เท่านั้นที่จะกลายไปเป็นเซลล์ประสาท ในขณะที่เซลล์อื่นๆ กลายไปเป็นเซลล์กล้ามเนื้อหรือเซลล์เม็ดเลือด เป็นต้น

ขอขอบคุณอาจารย์จรัส  บุณยธรรมา มา ณ โอกาสนี้ที่ได้ให้ผมตั้งกระทู้ได้ครับ