ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก
ยุคก่อนมีพระพุทธรูปในประเทศอินเดีย พ.ศ. ๓๐๐–๗๐๐
ถ่ายจากภาพปั้นที่จำลองขึ้นใหม่ เพื่อกิจการแห่งโรงมหรสพทางวิญญาณ ณ สวนโมกขพลาราม อ.ไชยา จ.สุราษฎร์ธานี

พุทธทาสภิกขุ รวบรวมและอธิบาย

ภาพที่ ๕๑

ภาพการได้รับส่วนแบ่งพระสารีริกธาตุ แล้วใส่ผอบ (แบบอมราวดี) วางเหนือคอช้างพาไป. มีกระดิ่งที่ท้องช้างบางตัว
(จากหินสลัก แบบอมราวดี สมัยอันธระ พ.ศ.๔๐๐-๗๐๐)

คำอธิบายภาพที่ ๕๑

ภาพแบบอมราวดีภาพนี้ เป็นภาพกษัตริย์ประเทศต่าง ๆ ที่ได้รับส่วนแบ่งพระสารีริกธาตุ แล้วนำกลับประเทศของตน ๆ โดยใส่ผอบทรงสูงยอดแหลมวางเหนือหัวช้างพาไป, ขอให้เปรียบเทียบรูปร่างของผอบแบบนี้กับผอบแบบสาญจี ในภาพที่แล้วมา ดูให้เห็นความแตกต่างอย่างชัดเจนด้วย จะมีความเข้าใจในสิ่งที่เป็นวัฒนธรรมหรือประเพณีต่าง ๆ ของอินเดียได้มากขึ้น.

ในภาพนี้ มีช้าง ๗ ช้าง เท่าจำนวนกษัตริย์ที่ยกกองทัพมาติดนครในตอนแรกพอดี โดยไม่นับผู้แทนประเทศที่มาช้าไม่ทันเวลาอีกเมืองหนึ่ง. นครที่ส่งผู้แทนมาอ้างสิทธิขอแบ่งทั้ง ๗ นครนั้นคือ พระเจ้าอชาตศัตรูจากประเทศมคธ, กษัตริย์ลิจฉวีจากนครเวสาลี, กษัตริย์ศากยะจากนครกบิลพัสดุ์, กษัตริย์พูลีจากอัลลกัปปะ, กษัตริย์โกลิยะจากนครรามคาม, กษัตริย์มัลละจากนครปาวา, และพราหมณ์จากนครเวฐทีปะ, รวมเป็นแปดนคร ทั้งนครกุสินารานั้นเองด้วย, ทั้งแปดนครนี้ล้วนแต่ได้ส่วนพระสารีริกธาตุโดยตรง รายที่มาช้าไปนั้นคือกษัตริย์แห่งนครปิปผลิวน จึงได้รับเพียงพระอังคารในที่ถวายพระเพลิงไปแทนพระสารีริกธาตุโดยตรง.

เป็นที่น่าสังเกตว่า บรรดาผอบที่วางเหนือหัวช้างนั้น มีแปลกอยู่ผอบหนึ่ง คือที่ช้างตัวริมซ้ายบนสุด; และช้างตัวริมล่างขวาสุดมีกระดึงผูกที่ท้อง ซึ่งยังเป็นการกระทำที่ยังอยู่จนกระทั่งทุกวันนี้ ในอินเดียภาคใต้บางแห่ง. ประโยชน์อันนี้ น่าจะไม่ใช่เพื่อความไพเราะหรือสวยงาม หากแต่เพื่อเป็นสัญญาณอันตรายอันจะเกิดจากช้างที่ไม่สุภาพ เช่นเดียวกับในประเทศไทยเราทางภาคใต้ใช้เกราะไม้ไผ่เล็ก ๆ แบบหนึ่งแขวนใต้คอช้างนั้นเหมือนกัน. ช้างตัวที่กล่าวนี้ กำลังก้าวออกประตูเมืองมา. คนนั่งท้ายช้างล้วนแต่ถือแส้ จะเป็นแส้ปัดแมลง หรือแส้สัญญาณอะไรบางอย่างก็ยังไม่ทราบได้, แต่สำหรับการปัดแมลงนั้นจำเป็นมาก เพราะเหลือบชนิดหนึ่งจะรบกวนอย่างยิ่งทั้งแก่ช้างและคนขี่ช้าง ต้องถือแส้คอยปัด จนกระทั่งในที่สุดก็กลายเป็นประเพณี หรือเครื่องประดับเกียรติอย่างหนึ่งไป ต้องมีไว้เสมอไม่ว่าจะมีแมลงกวนหรือไม่ก็ตาม, และนี่เองคือต้นกำเนิดของสิ่งประดับเกียรติในขบวนช้าง ขบวนม้าในกาลต่อมา.

ประตูเมืองแบบอมราวดีนี้ ผิดจากแบบสาญจีและภารหุตอย่างคนละทิศละทางทีเดียว ควรจะสังเกตไว้ด้วย. ส่วนทรวดทรงของคนและช้างนั้นสละสลวยตามเคยของแบบนี้. ซึ่งแบบสาญจีและภารหุตไม่มีทางที่จะสู้ได้, และทั้งคล้ายแบบไทยเราอีกนั่นเอง.

 ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก > ภาพที่ ๕๑

: คำนำ | คำประพันธ์ | ความทุกข์เกิด | สัพพัญญู | ส.ค.ศ. | การงาน | กิเลสคุย | จริงซี่! | ยาระงับสรรพทุกข์ | ปิด-ปิด-ปิด | เปิด-เปิด-เปิด | นั่งริมธาร | นั่งเหนือเมฆ | บ้า ดี | อะไรที่ไหน | บาปใหญ่-บาปลึก? | ตัวกู-ตัวสู | ของกู-ของสู | ตัวกู-ตัวสู | สุจิต-ทุจิต | มีอยู่แล้ว | รักสงบ | สหายเอ๋ย | ความแก่ | ต้นสนเฒ่า | ตายก่อนตาย | ปริญญาจากสวนโมกข์ | มันมีเท่านี้เอง | รสแห่งความเปลี่ยนแปลง | ดับสังขาร | ยามไหนก็ได้ | เป็นอยู่ด้วยจิตว่าง | ปากอย่างใจอย่าง | อะไรเผือก? | บุญเป็นอะไร | ชาวบ้าน-ชาววัด | เป็นมนุษย์หรือเป็นคน? | เราสร้างดวง อย่าให้ดวงสร้างเรา | อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ | การพึ่งผู้อื่น | มองแต่แง่ดีเถิด | ตาบอด-ตาดี | โลกนี้คืออะไรแน่? | โลกรอดเพราะกตัญญู | ความสุข | ความอยาก | อาจารย์ไก่ | สูบบุหรี่? | ถ้าสตรีดื่มเหล้า | มีมาร-ไม่มีมาร

: บทนำ | ๑.อนุสาวรีย์ของเรามีแล้ว | ๒.พินัยกรรมทำไม? | ๓.พินัยกรรม | ๔ | ๕ | ๖ | ๗ | ๘ | ๙ | ๑๐ | ๑๑ | ๑๒.พอสักว่าได้ยิน | ๑๓.หาธรรมเพื่อชีวิตเถิด | ๑๔.เกษตรกรรม | ๑๕.มัชฌิมา ๓ | ๑๖.ดีที่สุดก็ไม่ดีเท่าว่าง(จากดี) | ๑๗.อย่าให้มันเข้าไปอยู่ในใจ | ๑๘.อภิธรรมแท้ | ๑๙.ปมาณ/มิติ ไม่มีสำหรับพระอรหันต์ | ๒๐.อนิจฺจํไปพลางก่อน | ๒๑.อภิธรรมหรือจ้ะ | ๒๒.พ้นตายได้นะจ้ะ | ๒๓.เราไม่มีปัญญาที่จะมีเงินถึงล้าน | ๒๔.สิ่งที่น่ารักและควรรักที่สุด | ๒๕.สุขจริงแท้–แท้จริง | ๒๖.ถ้ากินไข่ได้หมดฟอง | ๒๗.ความจริงที่พากันมองข้าม | ๒๘.พินัยกรรม ๓ ข้อ | ๒๙ | ๓๐.โลงมีหลาย

ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก