ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก
ยุคก่อนมีพระพุทธรูปในประเทศอินเดีย พ.ศ. ๓๐๐–๗๐๐
ถ่ายจากภาพปั้นที่จำลองขึ้นใหม่ เพื่อกิจการแห่งโรงมหรสพทางวิญญาณ ณ สวนโมกขพลาราม อ.ไชยา จ.สุราษฎร์ธานี

พุทธทาสภิกขุ รวบรวมและอธิบาย

ภาพที่ ๑๔ สัญลักษณ์การประสูติ

ดอกบัวบานที่ใจกลาง ล้อมด้วยลายเครือเถาบัวขึ้นมาจากหม้อเต็มด้วยน้ำ แบบปูรณฆฏะ ซึ่งมีมากแบบ.
(จากหินสลัก แบบภารหุต สมัยสุงคะ พ.ศ. ๓๐๐–๔๐๐)

คำอธิบายภาพที่ ๑๔

ภาพสัญลักษณ์การประสูติของพระพุทธองค์ ตั้งแต่ภาพที่ ๑๔ นี้ไปจนถึงภาพที่ ๒๒ เป็นประเภทที่เรียกว่า ดอกบัวในหม้อปูรณฆฏะ, มีแบบต่าง ๆ กัน และเลือกคัดเอามาเป็นตัวอย่าง เท่าที่น่าสนใจ รวม ๙ แบบ.

หม้อปูรณฆฏะในที่นี้ หมายถึงหม้อเต็มด้วยน้ำและมีดอกบัวหรือดอกบัวโผล่ขึ้นมาในลักษณะที่เบิกบาน; เป็นสัญลักษณ์แห่งการเกิด (Nativity) ของพระพุทธองค์ได้อย่างไร จะวิจารณ์กันโดยละเอียดในคำอธิบายของภาพที่ ๒๒ ซึ่งเป็นแบบหม้อปูรณฆฏะแบบที่ปรากฏมากที่สุด ในฐานะที่เป็นสัญลักษณ์แห่งการประสูติของพระองค์ ในระดับเดียวกันกับความที่ ต้นโพธิ์เป็นสัญลักษณ์ของการตรัสรู้, วงล้อเป็นสัญลักษณ์ของการแสดงธรรมจักร, และสถูปรูปเนินดินเป็นสัญลักษณ์ของการปรินิพพาน. และในบางกรณีในศิลปะตระกูลคันธาระ ได้ใช้ภาพหม้อนี้เป็นสัญลักษณ์ของพระพุทธองค์โดยตรงก็ยังมี.

ในภาพนี้ มีกอบัวขึ้นมาจากหม้อหรือไหหรือตุ่ม เป็นเครือเถาเลื้อยรอบดอกบัวบานที่เป็นประธานของเรื่องนี้อยู่ตรงกลาง ทำให้เรียกได้ว่า มีหม้อปูรณฆฏะนั้น เป็นสิ่งประกอบของดอกบัว. เครือเถานั้น ประกอบด้วยดอกบัวบานเต็มที่ ๘ ดอก ซึ่งเป็นจำนวนเลขศักดิ์สิทธิ์เช่นเดียวกับจำนวนสิงห์มีปีก ๘ ตัว ในภาพที่แล้วมา. มีดอกบัวตูม ๑ ดอก และใบบัว ๓ ใบ รวมอยู่ในส่วนนอกนี้.

ดอกบัวที่ใจกลาง มี ๑๒ กลีบ, ๓๖ เส้นเกสร, ส่วนที่ใจกลางจริง ๆ แทนที่จะมี ๗ จุดเหมือนภาพอื่นโดยมากกลับมีภาพสัญลักษณ์ที่สำคัญที่สุด คือภาพความหมุนอย่างรุนแรงที่เรียกกันทั่วไปว่า สวัสติกะ หมายถึงล้อแห่งธรรมจักรที่กำลังหมุนอย่างเต็มที่ เหมาะสมที่จะเป็นสัญลักษณ์แห่งการที่พระองค์ทรงอุบัติขึ้นในโลกนี้เป็นอย่างยิ่ง, น่าชมความคิดของผู้ทำ ตรงที่เพิ่มความหมายให้แก่ความบานของดอกบัว ด้วยความหมุนของพระธรรมอีกต่อหนึ่ง, ซึ่งทำให้มีน้ำหนักเพิ่มขึ้นอีกมากมาย กว่าที่จะทำเป็นเพียงจำนวนเลขศักดิ์สิทธิ์อย่างใดอย่างหนึ่ง เหมือนที่แล้ว ๆ มา.

ภาพนี้สวยงามมาก ตรงที่ตระการตาไปด้วยดอกบัวและความหมายอันลึกซึ้งอย่างกลมกลืนกัน. น้ำที่เต็มอยู่ในหม้อ เปรียบด้วยพระธรรม, บัวที่เกิดจากน้ำในหม้อ เปรียบด้วยพระพุทธเจ้าเกิดจากพระธรรม, นี้คือความหมายทั่วไปของหม้อปูรณฆฏะ ตามความหมายของพุทธบริษัท.

ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก > ภาพที่ ๑๔

: คำนำ | คำประพันธ์ | ความทุกข์เกิด | สัพพัญญู | ส.ค.ศ. | การงาน | กิเลสคุย | จริงซี่! | ยาระงับสรรพทุกข์ | ปิด-ปิด-ปิด | เปิด-เปิด-เปิด | นั่งริมธาร | นั่งเหนือเมฆ | บ้า ดี | อะไรที่ไหน | บาปใหญ่-บาปลึก? | ตัวกู-ตัวสู | ของกู-ของสู | ตัวกู-ตัวสู | สุจิต-ทุจิต | มีอยู่แล้ว | รักสงบ | สหายเอ๋ย | ความแก่ | ต้นสนเฒ่า | ตายก่อนตาย | ปริญญาจากสวนโมกข์ | มันมีเท่านี้เอง | รสแห่งความเปลี่ยนแปลง | ดับสังขาร | ยามไหนก็ได้ | เป็นอยู่ด้วยจิตว่าง | ปากอย่างใจอย่าง | อะไรเผือก? | บุญเป็นอะไร | ชาวบ้าน-ชาววัด | เป็นมนุษย์หรือเป็นคน? | เราสร้างดวง อย่าให้ดวงสร้างเรา | อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ | การพึ่งผู้อื่น | มองแต่แง่ดีเถิด | ตาบอด-ตาดี | โลกนี้คืออะไรแน่? | โลกรอดเพราะกตัญญู | ความสุข | ความอยาก | อาจารย์ไก่ | สูบบุหรี่? | ถ้าสตรีดื่มเหล้า | มีมาร-ไม่มีมาร

: บทนำ | ๑.อนุสาวรีย์ของเรามีแล้ว | ๒.พินัยกรรมทำไม? | ๓.พินัยกรรม | ๔ | ๕ | ๖ | ๗ | ๘ | ๙ | ๑๐ | ๑๑ | ๑๒.พอสักว่าได้ยิน | ๑๓.หาธรรมเพื่อชีวิตเถิด | ๑๔.เกษตรกรรม | ๑๕.มัชฌิมา ๓ | ๑๖.ดีที่สุดก็ไม่ดีเท่าว่าง(จากดี) | ๑๗.อย่าให้มันเข้าไปอยู่ในใจ | ๑๘.อภิธรรมแท้ | ๑๙.ปมาณ/มิติ ไม่มีสำหรับพระอรหันต์ | ๒๐.อนิจฺจํไปพลางก่อน | ๒๑.อภิธรรมหรือจ้ะ | ๒๒.พ้นตายได้นะจ้ะ | ๒๓.เราไม่มีปัญญาที่จะมีเงินถึงล้าน | ๒๔.สิ่งที่น่ารักและควรรักที่สุด | ๒๕.สุขจริงแท้–แท้จริง | ๒๖.ถ้ากินไข่ได้หมดฟอง | ๒๗.ความจริงที่พากันมองข้าม | ๒๘.พินัยกรรม ๓ ข้อ | ๒๙ | ๓๐.โลงมีหลาย

ภาพพุทธประวัติจากหินสลัก